‘नागरिक’ दैनिकले छापेको ‘यौन दुराचारको आरोप’ शीर्षकमा मात्र बहस भइरहँदा अन्य गम्भीर मुद्दा छायाँमा परेका छन्। कतिले भने मलाई समेत ‘नागरिक’को जागिरे भएकोले मालिकको बचाउ माइसंसारले गरिरहेको भन्दै धम्की दिइरहेका छन्। सबैभन्दा पहिले त स्पष्ट हुनुस् कि म ‘नागरिक’को जागिरे हैन। थिएँ तर छाडेको धेरै भइसक्यो। मैले नागरिकको डिफेन्ड गरिरहनु पर्दैन र मलाई त्यसो गर्न कसैले भनेको पनि छैन। अनि ‘यौन दुराचारको आरोप’ मा मात्र सीमित भएर माइसंसारले ब्लग लेखेको छैन। यो विषयमा मैले लेखेको पहिलो ब्लगमा कस्तो उजुरी परेको हो, त्यसमा के के आरोप थिए, सबै विवरण छन्- यहाँ क्लिक गरी हेर्नुस्। महिलालाई अनैतिक काममा लगाइएको पनि आरोप त्यसमा नभएको हैन। तर गम्भीर अरु किसिमका आरोप पनि छन्। नागरिकको त्यो हेडलाइनलाई मात्रै आधार बनाएर यौन दुराचारमा मात्रै केन्द्रित हुनु अरु गम्भीर आरोपप्रति आँखा चिम्लनु हो। यौन दुराचारको आरोप बारे जसले हेडलाइन राख्यो, उसैले प्रष्ट पारिहाल्ला। तर के अरु आरोप त्यसरी बेवास्ता गरिनु पर्ने खालका छन् ? पक्कै छैनन्। एउटा त्यस्तै आरोप हो- बालबालिकालाई विदेश पठाएको। यो प्रमाणित भए त उनीविरुद्ध मानव बेचबिखनको ऐन आकर्षित हुनसक्छ।

यसमा पनि प्रष्ट होउँ कि दिलशोभाको आमाघरमा सडकमा सुत्ने बालबालिका राखिएका छैनन्। उनले अन्तर्वार्तामा ‘रोडमा सुतेको बच्चालाई ल्याएर पालेँ’ भनिए पनि एउटा पनि बच्चा सडक बालबालिका छैनन्। संस्था कै पछिल्लो प्रगति विवरणबाट त्यसको पुष्टि हुन्छ। माथि हेर्नुस्।

कर्णालीका ४८ जना र संस्थाको गेट बाहिर भेटिएका एक जना गरी ४९ जना आश्रित रहेको संस्थाकै प्रगति विवरणले पुष्टि गर्छ।

‘कमाउ धन्दाका रुपमा बालबालिका आश्रय कसरी ?’
बालबालिका कसरी कमाउ धन्दाका रुपमा विकसित भइरहेको छ, त्यो एनजिओ गतिविधिमा थोरै नजिकिएकाले प्रष्ट थाहा पाउँछन्। अरु विषयका एनजिओले भन्दा बालबालिकाको एनजिओमा बढी डोनर पाइन्छ। त्यसैले त बालगृह थुप्रै खुलेका छन्। सन् २०१२ को केन्द्रीय बाल कल्याण समितिको तथ्याङ्क अनुसार देशभर ७४३ वटा बालगृह रहेकामा ४२२ वटा त काठमाडौँमै छन्। उपत्यकाकै अन्य दुई जिल्लामध्ये ललितपुरमा १२८ र भक्तपुरमा २१ छन्। यी दर्ता भएका बालगृह हुन्।

वृद्धाहरुको हेरविचार गरिरहेको दिलशोभाको एनजिओले किन यत्रो संख्यामा बालगृह हुँदाहुँदै आफैले बालबालिका पनि पाल्ने निर्णय गर्‍यो होला त ? तपाईँ आफै सोच्नुस्। त्यो पनि अन्तर्वार्तामा भनिए जस्तो सडकमा सुत्ने बालबालिका हैन, कर्णालीबाट बालबालिका ल्याएर। अधिकांशका त परिवार पनि छन्।

राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगको TRAFFICKING IN PERSONS ESPECIALLY ON WOMEN AND CHILDREN IN NEPAL विषयको राष्ट्रिय प्रतिवेदनमा एउटा गम्भीर विषय उल्लेख छ। त्यसमा भनिएको छ-

बाल गृह खासमा अनाथ बालबालिका र अभिभावक नभएका बालबालिकाको वैकल्पिक बसोबासको थलो हुनुपर्ने हो। तर बालगृहमा रहेका सबै बालबालिका अनाथ वा अभिभावक नभएकाहरु हुन् कि हैनन् भन्ने बारे कुनै जानकारी छैन। मुगु, हुम्ला जस्ता जिल्लाहरुमा एजेन्टहरुले राम्रो शिक्षा दिन्छु भन्दै लोभ देखाएर काठमाडौँका बालगृहहरुमा बच्चाहरु ल्याउँछन्। केन्द्रीय बाल कल्याण समितिको अनुगमन र अनुसन्धान प्रतिवेदनहरुले केही बालगृहहरु सरकारले घोषणा गरेको न्युनतम मापदण्ड पूरा नगरेका छन् र सबै बालबालिकालाई त्यहाँ राख्‍न वास्तवमा जरुरी पनि छैन। प्रतिवेदन लिङ्क

दिलशोभाको आमाघरमा पनि एजेन्टहरुले बच्चाहरु ल्याएको त्यहाँ आश्रित दुई बालकसँगको कुराकानीको यो अडियोबाट प्रष्ट हुन्छ। त्यसमा उनीहरु भन्छन्- गाउँगाउँका मान्छेले (हामीजस्तोलाई) ल्याइदिएको के यहाँ थाहा भो नि त। हाम्रो गाउँमा ठूल्ठूला नेताहरु बस्छन् के यहाँका जस्ता। हाम्रो गाउँमा टुलराज भन्ने छ। हो त्यस्तोले थाहा पाएर हामीलाई यहाँ ल्याएका…

सोही प्रतिवेदनमा बालगृहहरु कसरी सेवामूलक भन्दा कमाउ धन्दा बन्दै गइरहेको छ भन्ने स्पष्ट पारिएको छ-

It appears that Child Care Homes become as profit making enterprises
rather than service oriented ones as many of the Homes have been
established for the purpose of adoption.

त्यहाँमाथि यो बालगृह त दर्ता नै भएको छैन। दर्ता नगरेको त स्वयं दिलशोभाले नै स्वीकारिसकेकी छिन्। कानुनमा नजानेर भन्दैमा क्षम्य हुन्न। कि ‘महावीर’हरुले आफ्नो अन्तर्वार्तामा रुवाएर देवत्वकरण गरेकोले उनीहरुले कानुनै मान्न नपर्ने नयाँ नियम लागू गराउनु पर्‍यो।

विदेश कसरी पठाइयो ?
यस्ता बालगृहहरुको एउटा धन्दा Intercountry Adoption पनि हो। सन् १९७६ मा बल्ल नेपालले विदेशमा धर्मपुत्र धर्मपुत्री लैजान मिल्ने नियम बनाएको हो। तर सन् २००० सम्म बाल मन्दिरले मात्रै यस्तो Intercountry Adoption गर्न दिन्थ्यो। सन् २००० मा बाल मन्दिरबाहेक अन्य निजी बालगृहलाई पनि यस्तो अनुमति दिइयो। २०१३ सम्म यस्तो अनुमति पाउने संस्थाको संख्या २९ छ।

दिलशोभाविरुद्धको उजुरीको नवौँ बूँदामा ‘केही समयअघि संस्थामा ल्याएर छाडेको एक नाबालक विदेशीलाई दिएको। केही समयपछि विदेशमै उसको निधन भएको’ उल्लेख छ।

पत्रकार सम्मेलनमा उनले एक जना हैन दुई जना बच्चालाई विदेश पठाएको स्वीकारे पनि निधन भएको कुरा आफूलाई थाहा नपाएको बताइन्। भिडियो हेर्न यहाँ क्लिक गर्नुस्।

‘एउटा होइन दुई वटा गएको छ, एउटा युकेमा, एउटा क्यानाडामा छ’ उनले भनेकी छिन्, ‘स्कलरसिपमा’।

सानो बच्चालाई स्कलरसिपमा विदेश पठाउन संभव छ ? पक्कै छैन।

के त्यसो भए यो पनि Intercountry Adoption कै रुपमा पठाइएको हो ? छानबिन जरुरी छ। यदि हो भने एक त यो बिना अनुमतिको बालगृह। त्यसमा पनि Intercountry Adoption को अनुमति नपाएको भनेपछि मानव बेचबिखन ऐन आकर्षित हुन सक्छ।
*********************

मिलन पुन सात वर्ष मात्रै टेकेका थिए। गाउँको एक जना दलालले काठमाडौँको बोर्डिङ स्कूलमा लगेर पढाइदिन्छु भन्दै ३० हजार रुपियाँ आमासँग असुलेर मिलन र उनकी बहिनीलाई लिएर गए।

तर त्यो दलालले उनीहरुलाई स्कूलमा हैन, अनाथालयमा पो पुर्‍याए। स्वयंसेवा पनि गर्ने अनि घुम्न पनि आउने विदेशीहरु अर्थात् voluntourism उद्योगसित सम्बन्ध थियो त्यो अनाथालयको। उनीहरु अनाथ थिएनन्, तर बालबालिका तस्करको हातमा परेर नेपालका बच्चाहरुलाई सहयोग गर्न चाहने विदेशीहरुको स्पन्सरसिप र चन्दाबाट नाफा कमाउने गिरोहको माध्यम बन्न पुगे।

छ वर्षसम्म मिलनले आफ्नी आमालाई भेट्न पनि पाएनन्।

त्यति मात्र हैन, मिलन र उनी जस्तै अन्य नक्कली अनाथ बालबालिकाहरुलाई त्यो बालगृहमा पिटिन्थ्यो। उनीहरुलाई स्कूल पनि राम्रोसँग पठाइँदैन थियो।

कहिलेकाहीँ बालगृहका मालिकहरु गायब हुन्थे। पछि त्यहाँका हर्ताकर्ता बनेर अर्कै मान्छेहरु आउँथे।

बालबालिकालाई मान्छे हैन, पैसा कमाउने साधनका रुपमा उपयोग गर्ने, परिवार भएर पनि अनाथ भन्दै बालगृहमा राख्ने गरेका घटनाबाट अब विदेशी पनि सतर्क हुन थालेका छन्। अस्ट्रेलियाको न्युमाटिल्डामा निशा ब्रेम्नरले गएको साता ‘पश्चिमी स्वयंसेवकहरुबाट नाफा कमाउँदै नक्कली अनाथालय’ शीर्षकमा एउटा समाचार छापेका छन्। त्यसैको अंश हो माथिको घटना।

लेखमा उनले जानाजानी बालबालिकाहरुलाई खराब स्थितिमा राखेर विदेशीहरुबाट डलर झार्ने नक्कली बालगृहहरु र बालबालिका तस्करी उद्योगलाई अस्ट्रेलियाली स्वयंसेवकहरुले थाहा नपाइकनै सहयोग गरिरहेको हुनसक्छ है भनी सतर्क गराएका छन्।

राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगको राष्ट्रिय प्रतिवेदनमा पनि मुगु, हुम्ला जस्ता जिल्लाहरुमा एजेन्टहरुले राम्रो शिक्षा दिन्छु भन्दै लोभ देखाएर काठमाडौँका बालगृहहरुमा बच्चाहरु ल्याउने प्रवृत्ति रहेको उल्लेख छ।

बालअधिकार नियमन र बालगृह अनुगमन गर्ने अधिकारप्राप्त सरकारी निकाय केन्द्रीय बालकल्याण समितिको पछिल्लो प्रारम्भिक अध्ययन–प्रतिवेदनले पनि राजधानीमा सञ्चालित बालगृहमा आश्रित ८० प्रतिशत बालबालिकाका आमा वा बाबु वा दुवै रहेको देखाएको छ।

खासमा बालअधिकार ऐन, २०४८ अनुसार अनुमतिप्राप्त बाल गृहले बेवारिस वा बाबु, आमा (अभिभावक) नभएका बालबालिकालाई मात्र आश्रय दिन मिल्छ। तर बालगृहहरूले अनाथ वा सडकबाट उद्धार गरेको भन्दै आमाबाबु भएका बालबालिका राख्ने गर्छन्।

स्वयंसेवकका रुपमा आउने विदेशीहरुले स्वदेश फर्कँदा पनि ती बालगृहहरुको मार्केटिङ गर्ने गर्छन्, वेबसाइट बनाउने गर्छन्। त्यसबाट डलर झर्ने काम जारी रहन्छ।

तर त्यसरी आउने सहयोग बालबालिकाले भने पाउँदैनन्। विदेशीको अगाडिमात्रै उनीहरुलाई दिएको जस्तो गरिन्छ। त्यसपछि खोसिन्छ।

माथिको उदाहरणमा उल्लेख गरिएका मिलनले पनि भनेका छन्- यहाँ धेरै भोल्युन्टियर्स आउँथे। कहिलेकाहीँ चकलेट, मिठाइ ल्याउँथे, हामीसँग खेल्थे। तर अङ्ग्रेजी नबोल्ने भएकोले हामी बोल्दैन थियौँ।

मिलनका अनुसार त्यहाँ बस्ने बालबालिकाको स्थिति निकै खराब थियो। बाँच्नैका लागि अलि ठूला केटाहरु खानेकुरा र पैसा चोर्नेसमेत गर्थे।

त्यस्ता बालबालिकालाई परिवारसित पुनर्मिलन गराउने उद्देश्य बोकेको नेक्स्ट जेनेरेसन नेपालका कन्ट्री डाइरेक्टर मार्टिन पुनाक्सका अनुसार बालगृह सञ्चालकहरु तस्करहरुलाई बच्चाहरु ल्याइदिन समेत भन्ने गर्छन्। धेरै आर्थिक सहयोग आउँछ भनेर बच्चाहरुलाई जानाजानी फोहर र दयनीय अवस्थामा राख्ने गरेको प्रमाणसमेत देखेको उनी बताउँछन्।

यही संस्थाले दिएको चेतावनीलाई ध्यानमा राख्दै स्विट्जरल्यान्ड, अमेरिका र फ्रान्सेली दूतावासहरुले नेपालका बालबालिकासँग स्वयंसेवा गर्न चाहने उनीहरुको देशका नागरिकलाई सावधान रहन सूचना जारी गरेका छन्।

१४ वर्षको उमेरमा रेस्क्यु गरिएका मिलन (नाम परिवर्तन) अहिले २१ वर्षका भए र रोजगारी गरिरहेका छन्। भोल्युन्टरिङ गर्दा भोल्युन्टियरहरु सावधान हुनुपर्ने उनी बताउँछन्। संस्था कस्तो हो, आफूहरु कहाँ गइरहेका छौँ भनेर उनीहरुले सोच्नु पर्छ, बुझ्नु पर्छ, कहिलेकाहीँ मलाई यो सब कुरा सम्झिँदा निकै रिस उठ्छ, उनी भन्छन्।

सम्बन्धित लिङ्क
Fake Orphanages Profit From Western Volunteers
कमाउ धन्दाका रुपमा बालबालिका आश्रय कसरी?